مالیات چیست؟
دولت برای ایجاد زیرساخت‌های مختلف در جامعه، نیاز به منابع مالی متعدد دارد. مالیات یکی از مهم‌ترین منابع درآمد دولت است که از طریق اشخاص حقیقی و حقوقی تامین می‌شود. درواقع پرداخت مالیات، ضامن رشد اقتصادی و اجتماعی در جامعه خواهد بود. به همین دلیل دولت برای تامین بخشی از نقدینگی خود، اقدام به وضع قوانین سخت‌گیرانه مالیاتی می‌کند. البته قوانین و نظام مالیاتی باید به گونه‌ای کارآمد وضع شوند تا محلی برای رشد اقتصاد باشند نه جولانگاه فسادهای اقتصادی!
اگر نظام مالیاتی کارآمد باشد، هدف دولت کاهش فاصله طبقاتی بین اقشار مختلف مردم خواهد بود. در غیر این صورت روز به روز شاهد ایجاد شکاف‌های عمیق طبقاتی خواهیم بود. به هر حال مالیات انواع مختلفی دارد که در این مطلب با آنها آشنا می‌شوید.
تعریف جامع مالیات
یکی از سرفصل‌های آموزش مالیات، تعریف مالیات است که به نوعی انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت تلقی می‌شود. این انتقال هزینه اجتماعی است که همه مردم موظف به پرداخت آن هستند. البته این هزینه‌ها در نهایت به نفع مردم جامعه صرف خواهند شد. دولت با استفاده از درآمد مالیات، اقدام به فراهم‌سازی زیرساخت‌های عدالت اجتماعی می‌کند.
قانون مالیات در تمام دنیا وجود دارد و یکی از مهم‌ترین مباحث اقتصاد محسوب می‌شود. این قانون در هر کشوری متفاوت از کشورهای دیگر است. با این حال الزامی بودن پرداخت مالیات در همه کشورها برقرار است. در ماده ۵۱ قانون اساسی کشور ما هم به این بحث اشاره شده که تمامی مالیات‌ها باید به واسطه قانون وضع شوند. همچنین موارد مربوط به بخشودگی و معافیت مالیات هم در قانون مشخص شده است.
در قانون مالیات‌های مستقیم به الزام ارسال اظهارنامه مالیاتی توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در مهلت مقرر اشاره شده است. نکته حائز اهمیت این است که مالیات ویژگی‌هایی ازجمله تحمیلی بودن و بلاعوض بودن هم دارد. با این حال از دیدگاه اقتصادی مالیات چطور بررسی می‌شود؟
از نظر اقتصاددانان، مالیات نوعی انتقال منابع مالی از بخش خصوصی به بخش دولتی محسوب می‌شود. به طور واضح نقطه اشتراک همه تعاریف مالیاتی، اجباری بودن انتقال منابع مالی است. به همین دلیل همه اشخاص حقیقی و حقوقی، باید اطلاعات کافی در خصوص مالیات و قوانین مربوط به آن داشته باشند.
مالیات به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
در پاسخ به این سوال باید گفت که به نوعی همه مردم جامعه درگیر بحث مالیات هستند؛ چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم. برای مثال در بحث مالیات بر ارزش افزوده، همه افراد جامعه مشمول این قانون می‌شوند. با این حال برخی اشخاص ملزم به ارائه اظهارنامه مالیاتی هستند. در قانون مالیات‌های مستقیم، مشمولین مالیات به گروه‌های مختلفی تقسیم شده‌اند. این گروه‌ها عبارتند از:
- کلیه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم کشور که به نوعی در داخل یا خارج از ایران درآمد کسب می‌کنند.
- کلیه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم خارج از کشور که در داخل ایران کسب درآمد می‌کنند.
- کلیه مالکین (اشخاص حقیقی یا حقوقی) نسبت به اموال یا املاک خود در داخل کشور.
- کلیه اشخاص حقوقی ایرانی که به نحوی در داخل یا خارج کشور درآمد کسب می‌کنند.
- کلیه اشخاص حقوقی غیرایرانی که به نوعی در داخل ایران درآمد کسب می‌کنند.
البته بر اساس همین قانون، برخی نهادها، سازمان‌ها، کسب و کارها و اشخاص حقیقی تحت شرایط خاصی معاف از پرداخت هرگونه مالیات هستند.
معافیت های مالیاتی شامل چه اشخاصی می‌شود؟
همانطور که قانون برخی اشخاص و گروه‌ها را ملزم به پرداخت مالیات کرده، برخی دیگر را از پرداخت آن معاف کرده است. بحث معافیت مالیاتی در بندهای مختلف قانون مالیات‌های مستقیم، ازجمله ۵۳، ۸۱، ۱۳۹ و ۱۴۵ مطرح شده است.
هدف از طرح معافیت‌های مالیاتی، کمک به برخی اشخاص و کسب و کارها در راستای رشد اقتصادی است. درواقع این طرح‌ها نوعی چتر حمایتی دولت محسوب می‌شوند. برای مثال فعالیت‌های بخش کشاورزی، شرکت‌های دانش‌بنیان، فعالیت‌های خیریه، فعالیت‌های داوطلبانه و … معاف از پرداخت مالیات هستند. همچنین برای کسب و کارهای نوپا هم از این قانون استفاده می‌شود. این طرح باعث ایجاد انگیزه بیشتر سرمایه‌گذاران، برای سرمایه‌گذاری در کسب و کارهای نوپا می‌شود.
با انواع مالیات‌های مستقیم آشنا شوید
مالیات به طور کلی به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود. وقتی مودی یا پرداخت‌کننده مالیات یک شخص باشد، مالیات مستقیم خواهد بود. خود مالیات مستقیم هم به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شود که در ادامه آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
مالیات بر ارث
شاید بتوان گفت مهم‌ترین نوع مالیات‌های مستقیم، مالیات بر ارث است. این نوع مالیات همانطور که از نامش پیداست، شامل اموال و دارایی‌های شخص فوت شده می‌شود.
مالیات حق تمبر
این نوع مالیات که در مواد ۴۴ تا ۵۱ قانون مالیات‌های مستقیم به آن اشاره شده است، شامل الصاق و ابطال تمبر بر اسناد، مدارک و اوراق که برای رسمیت بخشیدن به آنهاست از مودی دریافت می‌شود.
مالیات بر درآمد
مالیات بر درآمد یکی از معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین انواع مالیات‌هاست که هم شامل اشخاص حقیقی و هم اشخاص حقوقی می‌شود. درواقع این نوع مالیات درآمد افراد و نه صرفا ثروت آنها را مبنا قرار می‌دهد. البته خود مالیات بر درآمد به انواع مختلفی ازجمله درآمد املاک، درآمد مشاغل، مالیات حقوق، درآمد اتفاقی، درآمد اشخاص حقوقی و درآمد کشاورزی تقسیم می‌شود.
با انواع مالیات‌های غیرمستقیم آشنا شوید
این نوع مالیات‌ها به صورت غیرمستقیم از اشخاص حقیقی یا حقوقی دریافت می‌شود. مالیات‌های غیرمستقیم هم به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.
مالیات بر واردات
هدف از وضع این مالیات، نوعی حمایت دولت از تولیدکنندگان داخلی است. مالیات بر واردات تابع قوانین و سیاست‌های کلی بازرگانی و اقتصادی کشور است. نرخ این نوع مالیات براساس ارزش و قیمت کالا یا خدمات تعیین می‌شود. مالیات بر واردات هم به سه نوع سودبازرگانی، حقوق و عوارض گمرکی و واردات اتومبیل تقسیم می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده
یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع مالیات غیرمستقیم است که تقریبا همه افراد جامعه با آن سروکار دارند. به تفاوت بین کالا یا خدمات عرضه شده با ارزش کالا یا خدمات خریداری شده، مالیات بر ارزش افزوده گفته می‌شود. این نوع مالیات به صادرات و واردات کالا هم تعلق می‌گیرد.
منظور از نرخ مالیات چیست؟
این نرخ درواقع مبلغی است که مودیان مالیاتی موظف به پرداخت آن به سازمان امور مالیاتی کشور می‌شوند. نرخ مالیاتی توسط دولت وضع می‌شود. این نرخ هر ساله ممکن است دست‌خوش تغییراتی شود. به همین دلیل نرخ ثابتی برای انواع مالیات‌ها وجود ندارد. نرخ مالیات حقوق هم برای کارمندان از اهمیت بالایی برخوردار است.
نرخ مالیاتی باید به صورت عادلانه تعیین شود تا پرداخت آن باعث ورشکستگی یا از دست رفتن منابع مالی کسب و کارها نشود. اگر نظام مالیاتی کارآمد و منطقی باشد، باید نسبت نرخ مالیاتی اقشار ثروتمند بسیار بیشتر از اقشار کم درآمد وضع شود.
فرار مالیاتی چیست و چه عواقبی دارد؟
هدف از دریافت مالیات توسط دولت، جبران هزینه‌های خدماتی است که برای جامعه انجام می‌شود. درواقع دولت برای حفظ منافع اجتماعی و اقتصادی اقدام به وضع قوانین مالیاتی می‌کند. البته این قوانین و مالیات باید دارای ضمانت اجرایی باشند تا دولت دچار کسری بودجه و نقدینگی نشود. به همین دلیل پرداخت مالیات برای اشخاص حقیقی یا حقوقی، الزامی شده است. با این حال باز هم افرادی وجود دارند که به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه مالیات را پرداخت نمی‌کنند.
طبق قانون اشخاصی که به صورت آگاهانه نسبت به پرداخت مالیات اقدام نمی‌کنند، مرتکب فرار مالیاتی شده‌اند. این افراد بنا به نوع تخلف خود جریمه می‌شوند. به انواع جرائم فرار مالیاتی در مواد ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم اشاره شده است. این جرائم مالیاتی از مالی تا تعطیلی کسب و کارها متفاوت هستند. تمام این موارد اهمیت آموزش قوانین مالیاتی را نشان می‌دهند.
آشنایی با وظایف و تکالیف مودیان مالیاتی
تکالیف و وظایف مالیاتی اشخاص حقیقی و حقوقی با یکدیگر متفاوت هستند. برای مثال فردی که اقدام به راه‌اندازی شرکت می‌کند، موظف به تشکیل پرونده مالیاتی در خصوص حق تمبر سرمایه است. بعد از محاسبه مالیات حق تمبر توسط سازمان مالیاتی، مودی ملزم به پرداخت آن در مهلت مقرر می‌شود.
اشخاص حقوقی موظف هستند تا دفاتر روزنامه و کل را به شکل الکترونیکی در سامانه جامع شرکت‌ها ثبت کنند. در مورد همه مالیات‌ها هم اشخاص موظف به تهیه و تنظیم اظهارنامه مالیاتی هستند. نکته حائز اهمیت این است که اشخاص باید این مدارک و اظهارنامه‌ها را به صورت الکترونیکی برای سازمان امور مالیاتی ارسال کنند.
همه مودیان مالیاتی باید اطلاعات مالی خود را به سازمان امور مالیاتی کشور ارسال کنند. این مدارک چگونه و از چه طریقی ارسال می‌شوند؟ معمولا اصل در قانون مالیاتی بر صداقت و خوداظهاری مودیان گذاشته می‌شود. به همین دلیل از اظهارنامه مالیاتی برای ارسال اطلاعات استفاده می‌شود.
ارسال لیست مالیات برای مودیان ضروری است. در این لیست کلیه اطلاعات مالی مورد نیاز سازمان امور مالیاتی درج می‌شوند. البته نباید فراموش کنید که امروزه تمامی این اطلاعات و اظهارنامه‌ها از طریق الکترونیکی ارسال می‌شوند. این اطلاعات در سامانه بارگزاری شده و توسط کارشناسان بررسی می‌شوند.
با مفهوم مالیات تکلیفی بیشتر آشنا شوید
تا اینجا با مفهوم مالیات و انواع آن آشنا شدید، اما ممکن است اصطلاحی با نام مالیات تکلیفی هم به گوشتان رسیده باشد. منظور از مالیات تکلیفی چیست؟ تکلیفی بودن این اصطلاح به معنای نوعی مالیات نیست، بلکه شیوه یا راهکاری برای اخذ مالیات است. در این شیوه وظیفه پرداخت مالیات برعهده شخص دیگری غیر از مودی اصلی است. برای مثال مالیات حقوق که توسط کارکنان پرداخت نمی‌شود. در این حالت کارفرما باید مالیات را محاسبه کرده و آن را به سازمان امور مالیاتی پرداخت کند.
این شیوه پرداخت مالیات برای بیشتر مالیات‌ها صدق می‌کند. ازجمله این مالیات‌ها، می‌توان به ارزش افزوده، درآمد حق‌الوکاله، درآمد اجاره، نقل و انتقال سهام، درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی و درآمد حقوق اشاره کرد.
دیدگاهتان را بنویسید