حسابداری مالیاتی چیست ؟

حسابداری مالیاتی چیست؟

موضوع مالیات از لحاظ سابقه تاریخی در اعصار مختلف جوامع بشری به روش‌های گوناگون رواج داشته است. در زندگی انسان‌های اولیه و گروه‌های اجتماعی کوچک‌تر وضع مالیات به طور رسمی صورت نمی‌گرفت، اما افراد هر خانواده به جای پرداخت نقدی و یا غیر نقدی، به طور مستقیم در کارهای عمومی مشارکت می‌کردند.

با گسترش زندگی شهرنشینی نیاز به مؤسسات عمومی مانند پلیس، ارتش، دادگستری و …. افزایش یافت، لذا تکالیف شخصی و خانوادگی افراد از وظایف اجتماعی تفکیک و متمایز گردید و وظایف اجتماعی مانند قضاوت، حفظ انتظامات و امنیت به هیئت حاکمه یا دولت محول گردید. بنابراین، با توجه به سنگینی مسئولیت‌های دولت، افراد قسمتی از درآمد و دارایی خود را برای تأمین مخارج دولت می‌پردازند.

مالیات منطقی‌ترین منبع تأمین اعتبار در بودجه کل کشور و مالیه عمومی اقتصاد سالم هر کشوری است که تشخیص صحیح و وصول دقیق آن از اشخاص حقیقی و حقوقی می‌تواند ضمن کاهش فاصله طبقاتی در کشور، سلامت اقتصادی جامعه را تضمین کند و دولت را در کمک‌رسانی به نیازهای خدمات ضروری یاری نماید.

• تعریف مالیات

تعاریف مختلفی از مالیات ارائه شده است که در اینجا به سه تعریف اشاره می‌شود:

تعریف اول:

مالیات یک نوع هزینه اجتماعی است که افراد جامعه به تناسب استفاده از این هزینه اجتماعی پرداخت آن را تقبل می‌کنند.

تعریف دوم:

مالیات شامل انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت و یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است که به دولت می‌رسد، چون ابزار و امکانات دستیابی به این درآمدها و سودها را دولت فراهم آورده است.

تعریف سوم:

مالیات مبلغی است که افراد و مؤسسات برای تأمین بخشی از هزینه‌ها و تحقق برخی از اهداف دولت می‌پردازند و معمولاً متناسب با میزان درآمد، هزینه و یا ثروت آن‌ها است.

دولت‌ها معمولاً مالیات را برای رسیدن به اهداف مختلفی وضع می‌کنند که می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1. تأمین بخشی از هزینه‌های دولت
2. تعدیل توزیع درآمد و ثروت در جامعه
3. کنترل و هدایت مخارج و هزینه‌ها در اقتصاد
4. کنترل حجم واردات و صادرات

در اخذ و جمع‌آوری مالیات بایستی ۲ اصل زیر مورد توجه قرار گیرد:

۱) اصل فایده: بر اساس این اصل مالیات بایستی به طریقی تعیین گردد که افراد یا گروه‌هایی که از خدمات دولتی بهره‌مندمی شوند، به میزان بهره‌مندی، در تا مین هزینه‌های دولت مشارکت کنند. مالیات بر مصرف و فروش بر پایه این اصل قرار دارد.

۲) اصل توانایی پرداخت: بر اساس این اصل وضع مالیات باید به طریقی تعیین گردد که افراد یا گروه‌هایی که توانایی پرداخت بیشتری دارند، مالیات بیشتری بپردازند. مالیات بر درآمد بر پایه این اصل قرار دارد.

• انواع مالیات‌ها

بر اساس قوانین و مقررات مالیاتی کشور مالیات‌های قابل وصول توسط دولت و اشخاص حقیقی و حقوقی به ۲ گروه کلی زیر تقسیم می‌شود:

گروه اول: مالیات‌های مستقیم
گروه دوم: مالیات‌های غیر مستقیم

• مالیات‌های مستقیم:

مالیات‌های مستقیم، مالیات‌هایی هستند که دولت به طور مستقیم بر دارایی‌ها و درآمدهای افراد وضع می‌کند.

مالیات‌های مستقیم به دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند:

الف) مالیات بر دارایی:

این نوع مالیات از محل اموال و دارایی‌های اشخاص وصول می‌شود و شامل موارد زیر است:

۱- مالیات بر ارث: هنگامی که شخصی فوت می‌کند، آنچه که از وی در زمان فوت باقی می‌ماند، به وراث آن شخص تعلق می‌گیرد.

۲- حق تمبر: حق تمبر اسناد تجاری، قراردادها و اسناد مبادله شده بین بانک‌ها و مشتریان و سایر اوراق به این شرح می -باشد: چک، سفته و برات، اسناد تجاری قابل انتقال، و قراردادها و اسناد مبادله شده بین بانک‌ها و مشتریان و سایر اوراق و مدارک.

ب) مالیات بر درآمد:

این نوع مالیات از محل درآمد متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت می‌شود و شامل موارد زیر است:

۱- مالیات بر درآمد املاک: مالیات بر درآمد املاک شامل ۲ زیر مجموعه به شرح ذیل می‌باشد:

o مالیات بر درآمد اجاره املاک: درآمد مشمول مالیات املاکی که به اجاره واگذار می‌گردد عبارت است از کل مال‌الاجاره، اعم از نقدی و غیر نقدی، پس از کسر ۲۵ درصد بابت هزینه‌ها و استهلاکات و تعهدات مالک نسبت به مورد اجاره. البته چنانچه اجاره یک ملک تنها راه کسب درآمد یک شخص حقیقی باشد، تا میزان مشخصی از مبلغ که دولت در انواع مالیات بر درآمد حقوق از مالیات معاف کرده باشد، نیازی به پرداخت مالیات بر درآمد املاک نخواهد بود.

o مالیات بر درآمد نقل و انتقالات املاک و حق واگذاری محل: کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی اعم از مالکین عین ملک و یا مستاجرین دارای حق واگذاری محل (بابت هرگونه سرقفلی محل کسب یا انتقال حقوق مربوط به حق تصرف محل و یا حقوق ناشی از موقعیت تجاری) مشمول این نوع مالیات می‌باشند.

۲- مالیات بر درآمد حقوق: درآمد حقوق عبارت است از درآمدی که شخص حقیقی در خدمت شخص دیگر (اعم از حقیقی یا حقوقی) در قبال تسلیم نیروی کار خود بابت اشتغال در ایران بر حسب مدت یا کار انجام شده به طور نقد یا غیر نقد تحصیل می‌کند. حال، درآمد مشمول مالیات حقوق عبارت است از حقوق ((مقرری یا مزد (*مزد عبارت است از وجوه نقدی یا غیر نقدی یا مجموع آن‌ها که در مقابل انجام کار به کارگر پرداخت می‌شود)، یا حقوق اصلی)) و مزایای مربوط به شغل اعم از مستمر و یا غیر مستمر قبل از وضع کسور و پس از کسر معافیت‌های مقرر در قانون.

حقوق و مزایای مستمر، عبارت است از حقوق ثابت و مزایایی که به طور مستمر و مداوم در طی سال (به صورت ماهانه) به کارکنان پرداخت و یا در اختیار آنان قرار می‌گیرد. که این نوع مزایا خود به دو دسته تقسیم می‌شوند:

*) مزایای مستمر نقدی: مزایایی هستند که به طور مستمر و نقدی به کارکنان پرداخت می‌گردد. مانند فوق‌العاده شغل، حق جذب، حق اولاد، حق مسکن، فوق‌العاده‌های بدی آب و هوا و…..

**) مزایایی مستمر غیر نقدی: مزایایی هستند که به صورت مستمر ولی به طور غیر نقد به کارکنان تعلق می‌گیرد. مانند مسکن و یا اتومبیلی که از طرف کارفرما در اختیار کارکنان قرار می‌گیرد.

مزایای غیر مستمر، عبارت است از مزایایی بر اساس قانون کار و یا مقررات استخدامی موسسه به طور غیر مستمر و فقط در شرایط و زمان خاصی به کارکنان پرداخت و یا در اختیار آنان قرار می‌گیرد. این نوع مزایا نیز از لحاظ نقدی و غیر نقدی به ۲ دسته تقسیم می‌شوند:

*) مزایای غیر مستمر نقدی: مزایایی هستند که به طور غیر مستمر و نقدی به کارکنان پرداخت می -گردد. مانند اضافه کار، هزینه سفر، فوق‌العاده مأموریت، پاداش، کارانه و…..

**) مزایای غیر مستمر غیر نقدی: مزایایی هستند که به صورت غیر مستمر و به طور غیر نقدی به کارکنان تعلق می‌گیرد. مانند لباس کار و خواروبار که هر چند ماه یک بار به کارکنان اعطا می‌گردد.

البته لازم به ذکر است که در تعریف مالیات بر درآمد حقوق، این نوع مالیات تنها به حقوق‌هایی که بالاتر از سقف تعیین شده باشند، تعلق می‌گیرد و حقوق‌های پایین‌تر از این مبلغ از پرداخت این نوع مالیات معاف هستند. میزان معافیت مالیات بر درآمد حقوق، هر ساله در قانون بودجه سنواتی مشخص می‌شود.

از جمله دیگر معافیت‌های مالیاتی درآمد حقوق به این شرح می‌باشند:

مطابق ماده ۹۱ ق.م.م، درآمدهای حقوق به شرح زیر مشمول معافیت مالیات حقوق هستند:

1. روسا و اعضای مأموریت‌های سیاسی خارجی در ایران و روسا و اعضای هیئت‌های نمایندگی فوق‌العاده دول خارجی نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت متبوع خود به شرط معامله متقابل و همچنین روسا و اعضای هیئت‌های نمایندگی سازمان ملل متحد و مؤسسات تخصصی آن در ایران نسبت به درآمد حقوق دریافتی از سازمان و مؤسسات مزبور در صورتی که تابع دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند.
2. روسا و اعضای مأموریت‌های کنسولی خارجی در ایران و همچنین کارمندان مؤسسات فرهنگی دول خارجی نسبت درآمد حقوق دریافتی از دول متبوع خود به شرط معامله متقابل.
3. کارشناس خارجی که با موافقت دولت جمهوری اسلامی ایران از محل کمک‌های بلاعوض فنی و اقتصادی و علمی و فرهنگی دول خارجی و یا مؤسسات بین‌المللی به ایران اعزام می‌شوند، نسبت به حقوق دریافتی آنان از دول متبوع یا مؤسسات بین‌المللی مذکور.
4. کارمندان محلی سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌ها و نمایندگی‌های دولت جمهوری اسلامی ایران در خارج نسبت به درآمد حقوق دریافتی از دولت جمهوری اسلامی ایران در صورتی که دارای تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران نباشند به شرط معامله متقابل.
5. حقوق بازنشستگی و وظیفه و مستمری و پایان خدمت و خسارت اخراج و بازخرید خدمت و وظیفه یا مستمری پرداختی به وراث و حق سنوات و حقوق ایام مرخصی استفاده نشده.
6. هزینه سفر و فوق‌العاده مسافرت (حق مأموریت) مربوط به شغل.
7. مسکن واگذاری در محل کارگاه یا کارخانه جهت استفاده کارگران و خانه‌های ارزان قیمت سازمانی در خارج از محل کارگاه یا کارخانه که مورداستفاده کارگران قرار می‌گیرد.
8. وجوه حاصل از بیمه بابت جبران خسارت بدنی و معالجه و امثال آن.
9. عیدی سالانه یا پاداش آخر سال جمعاً معادل یک دوازدهم.
10. خانه‌های سازمانی که با اجازه قانونی در اختیار مأموران کشوری گذارده می‌شود.
11. وجوهی که کارفرما بابت هزینه معالجه کارکنان خود یا افراد تحت تکفل آنها مستقیماً یا به وسیله حقوق‌بگیر به پزشک یا بیمارستان به استناد اسناد و مدارک مثبته پرداخت کند.
12. مزایای غیر نقدی پرداختی به کارکنان حداکثر معادل دو دوازدهم.
13. درآمد حقوق پرسنل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران اعم از نظامی و انتظامی، مشمولان قانون استخدامی وزارت اطلاعات و جانبازان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و آزادگان.
14. پرداخت مالیات بر درآمد حقوق بر عهده‌ی کارفرما است، اما این مبلغ در واقع از جیب کارکنان کسر می‌شود، به این معنی که قبل از واریز حقوق هر شخصی، مالیات حقوق او کسر می‌شود و به حساب دولت واریز می‌شود.

۳- مالیات بر درآمد مشاغل: درآمدی که هر شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل تجاری مانند خدمات پزشکی ارائه شده و مواردی از این قبیل در ایران تحصیل می‌کند، پس از کسر معافیت‌های مقرر، مشمول مالیات بر درآمد مشاغل می‌باشد.

لازم به توضیح است که درآمد شرکت‌های مدنی (اعم از اختیاری یا قهری) و همچنین درآمدهای ناشی از فعالیت‌های مضاربه در صورتی که عامل (مضارب) یا صاحب سرمایه شخص حقیقی باشد نیز تابع مقررات سرفصل مالیات بر درآمد مشاغل می‌باشد.

صاحبان مشاغل مکلف هستند دفاتر و یا اسناد و مدارک حسب مورد را که با رعایت اصول و ضوابط مربوط (از جمله اصول و ضوابط مربوط به تنظیم دفاتر تجاری موضوع قانون تجارت در خصوص تجار) تنظیم می‌شود برای تشخیص درآمد مشمول مالیات، نگهداری و اظهارنامه مالیاتی خود را بر اساس آن‌ها تنظیم کنند.

۴- مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی: جمع درآمد شرکت‌ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران کسب می‌شود، مطابق قانون مشمول مالیات خواهد بود، که به این مالیات، مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی گفته می‌شود.

۵- مالیات بر درآمد اتفاقی: هر درآمد نقدی و یا غیر نقدی که اشخاص حقیقی یا حقوقی به صورت بلاعوض و یا از طریق معاملات محابا تی (منظور از معامله به ارزش غیرمتعارف و یا قیمت خیلی جزئی) و یا به‌عنوان جایزه یا هر عنوان دیگر از این قبیل تحصیل می‌کند، مشمول این سرفصل مالیاتی است. ‌

۶- مالیات حق‌الوکاله: وکلای دادگستری و کسانی که در محاکم اختصاصی وکالت می‌کنند مکلف هستند در وکالت‌نامه های خود رقم حق‌الوکاله‌ها را قید نمایند و معادل ۵ درصد آن بابت علی‌الحساب مالیاتی روی وکالت‌نامه تمبر الصاق و ابطال کنند.

• مالیات غیرمستقیم:

مالیات‌های غیرمستقیم، مالیات‌هایی هستند که قیمت کالاها و خدمات اضافه شده و به مصرف‌کننده تحمیل می‌گردد. این نوع مالیات نیز به ۳ دسته به شرح ذیل تقسیم می‌گردد:

۱- مالیات بر واردات:

مالیات بر واردات در مالیات‌های غیرمستقیم، به سیاست‌های کلان بازرگانی و شرایط اقتصادی کشور وابسته است. این نوع مالیات، با عنوان حقوق و عوارض گمرکی، از تولیدکنندگان خارجی یا تاجرهای واردکننده اخذ می‌شود، در حقیقت، دولت این مالیات را وضع می‌کند تا کالای خارجی در هنگام ورود به کشور متحمل هزینه بیشتری شود و در نتیجه با این استراتژی، تولیدکنندگان کالای خارجی مجبور می‌شوند تا برای رسیدن به سودآوری، اقدام به افزایش قیمت کالای وارداتی کنند. و افزایش قیمت کالای وارداتی باعث می‌شود این کالا در رقابت با کالای داخلی راه سختی در پیش داشته باشد و بنابراین، این نوع مالیات از صنایع داخلی حمایت می‌کند و همچنین یک راه درآمدزایی برای دولت می‌باشد. مالیات بر واردات با توجه به قیمت، ارزش، ویژگی و یا مشخصات کالاها تعیین می‌گردد. که شامل حقوق گمرکی، سود بازرگانی، حق ثبت سفارش کالا، و مالیات بر واردات اتومبیل می‌باشد.

۲- مالیات بر مصرف:

مصرف‌کنندگان برخی کالاهای خاص مثل الکل و یا سیگار، بایستی این نوع مالیات غیرمستقیم را بپردازند. در واقع طبق اصول مالیاتی، پرداخت مالیات بر مصرف، وظیفه تولیدکننده کالای مربوطه می‌باشد. اما تولیدکنندگان این مالیات را با افزودن بر قیمت کالا، از خریداران اخذ می‌نمایند. کالاهایی که مشمول مالیات بر مصرف می‌شوند عبارت هستند از:

o مالیات بر فرآورده‌های نفتی
o مالیات تولید الکل طبی و بهداشتی
o مالیات نوشابه‌های غیرالکلی
o مالیات بر فروش سیگار
o مالیات اتومبیل
o مالیات نقل و انتقال اتومبیل
o مالیات حق اشتراک تلفن‌های خودکار و خدمات مخابراتی بین‌المللی
o مالیات نوار ضبط صوت و تصویری
o مالیات فروش خاویار

۳- مالیات بر ارزش‌افزوده:

ارزش‌افزوده یا Value Added Tax در قانون تجارت ایران، تعریف مشخصی دارد. طبق ماده سوم قانون مالیات بر ارزش‌افزوده، تفاوت بین ارزش کالا یا خدمت عرضه شده با ارزش کالا یا خدمت خریداری‌شده در یک بازه زمانی مشخص، ارزش‌افزوده می‌باشد. ارزش‌افزوده را بایستی مالیات بر مصرف دانست و در صدها کشور دنیا اجرا می‌گردد. مالیات بر مصرف را هر واسطه‌ای در کسب‌وکار کالا و خدمات، بایستی از مشتری دریافت و به حساب سازمان امور مالیاتی کشور به عنوان نماینده دولت، واریز کند.

مالیات بر ارزش‌افزوده در واقع مالیاتی است که در چند سال اخیر توسط دولت از فعالان کسب‌وکار (شخصیت‌های حقوقی و حقیقی)، از مرحله تولید تا توزیع اخذ می‌گردد. وقتی یک صندلی تولید می‌شود تا به دست مصرف‌کننده برسد، ده‌ها خدمت روی آن انجام می‌شود و باید مالیات آن‌ها جداگانه پرداخت شود. مالیات بر ارزش‌افزوده به سه دسته مصرفی، درآمدی و تولیدی تقسیم‌بندی می‌شود و مشمولان باید نسبت به پرداخت مالیات و عوارض در موعد مقرر اقدام نمایند تا مشمول جرائم نشوند.

o مالیات بر ارزش‌افزوده تولیدی:

در مالیات بر ارزش‌افزوده از نوع تولیدی، اعمال مالیات هم بر فروش کالاهای مصرفی و هم بر فروش کالاهای سرمایه‌ای صورت می‌پذیرد. یعنی بنگاه اقتصادی با خرید کالا هیچ‌گونه اعتبار مالیاتی را کسب نمی‌کند.

o مالیات ارزش‌افزوده مصرفی:

تمام مخارج سرمایه‌گذاری ناخالص مالیات در ارزش‌افزوده مصرفی به دلیل این که بر اساس کالاها و خدمات مصرفی است، حذف می‌گردند.

o مالیات بر ارزش‌افزوده درآمد:

در مورد مالیات بر ارزش‌افزوده از نوع درآمد گفته می‌شود که مالیات بر فروش تولید خالص کالاهاست و این گونه پس از کسر هزینه استهلاک به سرمایه‌گذاری خالص، ارزش‌افزوده از نوع درآمد به آن تعلق می‌گیرد.

• مالیات تکلیفی

مالیات‌های تکلیفی، مالیات‌هایی هستند که پرداخت‌کنندگان وجوه طبق قانون مالیات‌های مستقیم مکلف به کسر و پرداخت آن‌ها در مواعد قانونی تعیین شده می‌باشند.
مالیات‌های تکلیفی عبارتند از:

1. مالیات بر درآمد حقوق
2. مالیات حق‌الوکاله
3. مالیات بر درآمد اجاره املاک
4. مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی خارجی بابت واگذاری امتیازات و سایر حقوق خود از ایران و واگذاری فیلم‌های سینمایی
5. مالیات بر ارزش‌افزوده