حسابداری دولتی چیست ؟
حسابداری دولتی چیست؟
حسابداری دولتی در یک تعریف مختصر عبارت است از سیستمی که بتواند درآمدها و هزینه‌های دولت و سازمان‌های دولتی را ثبت و ضبط نموده و درآمدهای واقعی را با مبالغ پیش‌بینی شده، مقایسه نموده و کنترل مخارج دولت را در محدوده اعتبارات مصوب در بودجه امکان‌پذیر کرده و در مجموع نتایج درآمد و هزینه‌های دولت را گزارش نماید یا به عبارتی دیگر:
- درآمد و مخارج دستگاه‌های دولتی را در قالب برنامه‌ها و فعالیت‌ها نگهداری می‌کند و با پیش‌بینی‌های مصوب در بودجه مطابقت می‌دهد.
- اطلاعات، صورت‌حساب‌ها و گزارشات را برای تصمیم‌گیری مدیران آماده می‌نماید.
- بررسی و کنترل صحت عمل و کفایت کارگزاران امور مالی دولت را ممکن می‌سازد.
- سرانجام گزارشاتی را از وضع اداره امور مالی کشور فراهم می‌آورد که تجزیه و تحلیل طرح‌ها و برنامه‌های کلی دولت را ممکن می‌کند.
در حسابداری دولتی مرتفع نمودن نیازهای قانونی و همچنین رعایت قوانین و مقررات برای انجام و ثبت فعالیت‌های مالی و تهیه صورت‌های مالی از اهمیت بالایی برخوردار است و در اولویت نخست قرار دارد.
هدف اصلی حسابداری دولتی، ایجاد امکانات لازم برای برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی مطلوب و اجرای صحیح برنامه‌ها، فعالیت‌ها و طرح‌های دولت، از طریق ارائه اطلاعات مالی طبقه‌بندی شده و قابل استنتاج در مورد فعالیت‌های مالی سازمان‌های دولتی می باشد.
موضوع حسابداری ملی، بررسی عوامل اساسی فعالیت‌های اقتصادی یک کشور طی یک سال می‌باشد. و مهم‌ترین فلسفه آن، طبقه‌بندی فعالیت‌های اقتصادی و مالی در بخش‌های دولتی و خصوصی به نحوی است که یک تصویر کامل و جامع از ساختار، ترکیب و فعالیت‌های اقتصاد ملی شامل: تولید، توزیع و مصرف کالا، خدمات، ثروت و درآمد کشور ارائه دهد.
حساب‌های دولتی در حقیقت اطلاعات اولیه و مواد خام حساب‌های ملی را فراهم می‌نماید.
ترتیب اولویت در حسابداری دولتی و حسابداری بازرگانی به شرح ذیل می‌باشد:
حسابداری دولتی:
- نیاز قانونی
- نیاز نظارتی / استانداردها
- نیاز اطلاعاتی
حسابداری بازرگانی:
- نیاز اطلاعاتی
- نیاز نظارتی / استانداردها
- نیاز قانونی
انواع سازمان‌های دولتی:
سازمان‌های دولتی انتفاعی:
معمولاً هزینه‌ها را از محل درآمدهای خود که با فروش کالا و خدمات تحصیل می‌کنند، تا مین می-نمایند. و قطعاً سیستم حسابداری این نوع سازمان‌ها باید امکان شناسایی درآمدها و هزینه‌های واقعی هر سال مالی و مقایسه آن‌ها با یکدیگر و تعیین میزان دارایی‌ها و بدهی‌ها و ارزش ویژه را در پایان سال مالی فراهم نماید.
سازمان‌های دولتی غیر انتفاعی:
هزینه‌های خود را از محل مالیات‌ها، عوارض و سایر وجوه دریافتی از محل اعتبارات مصوب تا مین می‌نمایند. این نوع سازمان‌ها باید در پایان هر دوره مالی، صورت درآمدها، هزینه‌ها، دارایی‌ها، بدهی‌ها و مازاد خود را تهیه کنند.
اهداف و مقاصد سازمان مالی دستگاه دولتی:
- ایجاد مکانیسم و روش‌های مناسب برای کنترل درآمدها و سایر دریافت‌ها
- برقراری روش‌های مناسب جهت کنترل وجوه نقد اسناد و اوراق بهادار
- اعمال کنترل‌های متمرکز بر هزینه‌های جاری و هزینه‌های سرمایه‌ای
- ای جد روش‌های مناسب جهت کنترل اموال، ماشین‌آلات و تجهیزات
- فراهم نمودن امکان کنترل نحوه اجرای برنامه‌ها، طرح‌ها و فعالیت‌ها
- کنترل عملیات و فعالیت‌های کارکنان سازمان دولتی در انجام وظایف مالی
- فراهم نمودن امکان انتشار حقایق مربوط به عملیات مالی و وضع درآمدها هزینه‌ها، دریافت‌ها، پرداخت‌ها و مازاد سازمان دولتی برای اطلاع دولت، قوه مقننه و مردم کشور
مقاصد اعمال کنترل‌های مالی در سازمان‌های دولتی
- حفاظت وجوه و اموال متعلق به سازمان دولتی در مقابل سرقت، مفقود شدن، خسارت اختلاس و استفاده نامطلوب
- قابل استناد، اتکا و اعتماد بودن اطلاعات مندرج در اسناد و مدارک مالی
- اتخاذ تصمیمات مالی بعد از بررسی‌ها و مطالعات کافی و دور از تمایلات شخصی و گروهی
- انجام شدن اقدامات سریع و به موقع جهت اجرای برنامه‌های مصوب و تصمیمات اتخاذشده
- کنترل سیستماتیک هر ثبت یا فعالیت مالی از طریق بررسی آن به وسیله فرد یا افرادی غیر از انجام دهنده آن
- تبعیت از قوانین و مقررات مالی و بودجه‌ای و اصول و روش‌های متداول حسابداری در انجام و ثبت فعالیت‌های مالی مربوط
خصوصیات سیستم کنترل‌های مالی
-
- دارا بودن تشکیلات سازمانی مناسب که وظایف و مسئولیت‌های سازمان و واحدهای تابعه آن و نیز پست‌های سازمانی و شرح وظایف، اختیارات و مسئولیت‌های هر یک از آن‌ها را به نحو روشن و قابل درک نشان دهد.
- وجود تشریفات، مراحل و روش‌های مربوط به پیشنهاد، تصویب، انجام، ثبت، طبقه‌بندی و تلخیص فعالیت‌های مالی و نگهداری و حفظ وجوه و اموال سازمان.
- وجود سیستمی که در آن برای برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های مالی از دفاتر حساب‌ها و صورت‌های مالی، استفاده صحیح و کامل به عمل آمده و تدوین و ارائه استانداردها، موازین و معیاهایی که نتایج واقعی حاصل از اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌ها با آن‌ها تطبیق و مقایسه گردد.
دلایل لزوم استناد به مدارک کتبی برای تحقق و ثبت فعالیت‌های مالی در سازمان‌های دولتی:
- اطمینان یافتن از ثبت کلیه فعالیت‌های مالی سازمان‌های دولتی در حساب‌ها و همچنین دفاتر
- امکان تهیه اطلاعات صورت‌حساب‌ها و گزارشات مالی دقیق‌تر و صحیح‌تر
- تسهیل حسابرسی
حساب مستقل:
هر حساب مستقل، یک واحد مالی و حسابداری مستقل با مجموعه‌ای از حساب‌های متوازن می‌باشد که در آن‌ها، وجوه نقد و سایر دارایی‌ها، بدهی‌ها، اندوخته‌ها، مازاد و به طور کلی، منابع و مصارفی که به منظور اجرای فعالیت‌ها و عملیات خاص یا دستیابی به اهداف معین طبق قوانین و مقررات تفکیک شده‌اند، ثبت می‌گردد.
خصوصیات لازم برای صورت‌های مالی سازمان‌های دولتی
- اطلاعات و ارقام مفید و صحیح جهت تصمیم‌گیری در مورد تخصیص منابع مالی با مصارف مربوطه
- اطلاعات مربوط به دارایی‌ها، بدهی‌ها و مازاد یا دریافت‌ها، پرداخت‌ها و موجودی‌های سازمان دولتی در تاریخ معین و تغییرات در عوامل مذکور در مدت زمان معین
- اطلاعات مالی لازم جهت ارزیابی و بررسی عملکرد سازمان دولتی و همچنین مدیریت آن
- اطلاعات لازم و مفید برای ارزیابی و بررسی خدمات ارائه شده و توانایی بالقوه ارائه خدمات
- اطلاعات مالی مفید جهت تهیه صورت گردش وجوه و پیش‌بینی گردش وجوه و مازاد سازمان دولتی برای مدت معین
- اطلاعات لازم برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری مالی به منظور ارائه خدمات بیشتر و مطلوب‌تر با مصرف حداقل اعتبارات و منابع مالی سازمان جهت نیل به اهداف عملیاتی
- اطلاعات لازم برای مقایسه عملیات انجام شده با برنامه‌ها و طرح‌های تصویب شده و تطبیق هزینه‌های انجام شده با اعتبارات تصویب شده و قوانین و مقررات مالی و بودجه‌ای
- اطلاعات لازم برای برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی توسط دولت
- اطلاعات منصفانه و درست از وضعیت مالی و نتایج عملیات مالی هر یک از حساب‌های مستقل و نیز نتایج کلی عملیات مجموع حساب‌های مستقل
- اطلاعات لازم به عنوان مبنایی جهت حصول اطمینان از رعایت قوانین و مقررات در انجام و ثبت فعالیت‌های مالی سازمان
- اطلاعات مالی مفید و مناسب برای بودجه‌ریزی، برنامه‌ریزی و پیش‌بینی اثرات تخصیص منابع مالی بر دستیابی به اهداف عملیاتی سازمان دولتی
- ارقام مقایسه‌ای درآمدها و هزینه‌های سال جاری با درآمدها و هزینه‌های سال مالی قبل
لزوم اعمال کنترل بودجه‌ای در سازمان‌های دولتی
در اکثر حساب‌های مستقل، برای وجوه دولتی، کنترل بودجه‌ای به وسیله ثبت و نگهداری حساب‌های بودجه‌ای علاوه بر حساب‌های عادی اعمال می‌گردد. حساب‌های بودجه‌ای، حساب‌هایی هستند که در آن‌ها ارقام بودجه‌ای شامل درآمدهای پیش‌بینی‌شده و اعتبارات مصوب منعکس می‌گردند.
حساب‌های ذکر شده، از نوع حساب‌های موقت می‌باشند که در آغاز سال مالی و بعد از ابلاغ بودجه مصوب به امور مالی سازمان دولتی باز می‌شوند. در طول سال مالی، همراه با حساب‌های عادی نگهداری می‌شوند و در پایان سال مالی بسته می‌شوند.
البته در بعضی از سازمان‌های دولتی، کنترل بودجه‌ای تنها از طریق ثبت اعتبارات مصوب و تعهدات قطعی نشده و هزینه‌ها در دفاتر اعتبارات و تعهدات که خارج از حساب‌های دو طرفه نگهداری می‌شوند، اعمال می‌شود.
طبقه‌بندی استاندارد برای درآمدها و هزینه‌ها
در سازمان‌های دولتی و غیرانتفاعی، درآمدها باید بر اساس ماهیت و همچنین منبع آن‌ها و بر اساس حساب‌های مستقل طبقه-بندی شوند. هزینه‌های سازمان‌های مذکور نیز باید برحسب انواع حساب‌های مستقل، فصول و مواد هزینه، فعالیت‌ها و برنامه‌ها طبقه‌بندی گردند.
در تنظیم و تهیه بودجه، ثبت حساب‌ها و تهیه گزارشات و صورت‌های مالی هر حساب مستقل و هر سازمان دولتی باید از طبقه‌بندی‌ها، عناوین و سرفصل‌های یکنواخت و مشترک استفاده کرد تا امکان مقایسه صورت‌های مالی و گزارشات مالی حسابداری دولتی با ارقام برآوردی مندرج در بودجه مصوب به وجود آید.
تاریخچه‌ای مختصر و کوتاه از حسابداری دولتی
ایده و اندیشه کنترل عمومی بر هزینه‌های دولت از اواخر قرن نوزدهم میلادی به بعد به وجود آمد و دولت‌های برخی از کشورهای اروپایی مک لیف و ملزم شدند که درآمدها و هزینه‌های سالانه خود را پیش‌بینی و به تصویب مجلس نمایندگان برسانند.
و بدین ترتیب، تدوین و تنظیم بودجه دولت متداول شد. پیدایش و رواج سیستم بودجه، سیستم حسابداری متناسبی را می‌طلبید که این جریان منجر به پیدایش حسابداری دولتی به صورت رشته‌ای متمایز شد.
حسابداری دولتی، مقدمه و مفاهیم
مدیریت، عبارت است از فرآیند تصمیم‌گیری، و تصمیم‌گیری نیازمند اطلاعات می‌باشد. از میان اطلاعات گوناگونی که مدیران برای اخذ تصمیمات خود به آن نیازمندند، اطلاعات مالی جایگاه ویژه‌ای دارد، زیرا اکثر تصمیمات مدیران، به صورت مستقیم آثار و پیامدهای مالی داشته و یا به صورت غیرمستقیم وضعیت مالی موسسه را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
اطلاعات مالی و حسابداری، ابزار ارزشمندی جهت تصمیمات مربوط به تا مین، تخصیص و کنترل منابع اقتصادی در اختیار مدیران قرار می دهد. هر یک از دستگاه‌های اجرایی کشور عهده‌دار انجام برخی از وظایف دولت می‌باشند و بنابراین، برای ایفای وظایف محوله، بودجه‌ای در قالب اعتبار مصوب از محل بودجه کل کشور در اختیار آن‌ها گذاشته می‌شود تا پس از تخصیص اعتبار و دریافت وجه از خزانه، بر اساس مقررات موضوعه و جهت تحقق اهداف معین دستگاه، آن را به مصرف برسانند.
حسابداری فقط با وقایعی که بتوان آن را با پول اندازه‌گیری کرد، سروکار دارد. و به این ترتیب بسیاری از رویدادها و وقایع مهم یک سازمان که قابل بیان به زبان پول نیستند، در دفاتر مالی آن ثبت نمی‌شوند.
تعریف دقیق حسابداری دولتی:
حسابداری دولتی، نظامی می‌باشد که اطلاعات مالی مربوط به فعالیت‌های وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی را به منظور تصمیم گیری صحیح مالی و کنترل برنامه‌های مصوب بودجه سالانه و منابع مالی مورداستفاده دولت، جمع‌آوری، طبقه‌بندی، خلاصه و گزارش می‌کند.
در تعریف فوق، تأکید بر برنامه‌های مصوب سالانه و منابع مالی دولت شده است، به این دلیل که کنترل بودجه و منابع مالی دولت از اصول بنیادین حسابداری دولتی می‌باشد.
در حسابداری دولتی، مراحل حسابداری برای کنترل برنامه مصوب سالانه و همچنین جلوگیری از تداخل منابع مالی مورد استفاده به کار گرفته می‌شوند. پس کنترل بودجه، از اصول بنیادین حسابداری دولتی می‌باشد.
مشخصات یک موسسه دولتی
موسسه دولتی باید حتماً همه مشخصات زیر را داشته باشد در غیر این صورت، موسسه دولتی نمی‌باشد:
- دارای تشکیلات و سازمان مشخصی باشد؛
- به موجب قانون تشکیل شده باشد؛
- زیر نظر یکی از قوا باشد؛
- عنوان وزارتخانه نداشته باشد.
شرکت دولتی به واحد سازمانی مشخصی گفته می‌شود که: ۱) با اجازه قانون تشکیل شده و ۲) بیش از ۵۰% (پنجاه درصد) از سرمایه آن متعلق به دولت باشد.
تفاوت سازمان‌های غیرانتفاعی دولتی با سازمان‌های انتفاعی و بازرگانی
- منابع مالی: 1. در مؤسسات دولتی معمولاً از طریق مالیات تا مین می‌شود. 2. در مؤسسات بازرگانی از طریق سهامداران خصوصی تا مین می‌شود.
- مالکیت: مالکیت سازمان‌های دولتی اصولاً عمومی است و سهامداران آن، همه مردم کشور می‌باشند و مالکیت فردی یا به صورت سهام قابل خرید و فروش، در سازمان‌های دولتی وجود ندارد.
- انگیزه: هدف اصلی از تشکیل سازمان‌های بازرگانی، عمو ما سود است اما سازمان‌های دولتی به دلیل ضرورت‌های قانونی و اجتماعی، تا سیس می‌شوند و سود نمی‌تواند انگیزه‌ای برای تشکیل آن‌ها باشد (مهم‌ترین تفاوت).
- هدف از وصول مالیات بیشتر توسط دولت، تمرکز ثروت نیست. بلکه هدف توزیع عادلانه ثروت و تقویت بنیه مالی برای خدمات بیشتر به جامعه می‌باشد.
- در سازمان‌های دولتی هزینه‌ها با درآمدها مربوط نیستند.
مقایسه حسابداری بازرگانی و حسابداری دولتی
تفاوت‌ها:
- صورت‌های مالی آن‌ها با هم متفاوت است؛ چون انگیزه تا سیس سازمان‌های بازرگانی کسب سود است و لذا صورت سود و زیان یکی از صورت‌های مالی اساسی مؤسسات بازرگانی است، در حالی که در حسابداری مؤسسات دولتی، به صورت دریافت و پرداخت یا صورت درآمد و هزینه اکتفا می‌شود. همچنین در حسابداری بازرگانی، صورت وضعیت مالی، وضعیت دارایی‌ها و بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام را در یک تاریخ معین نشان می‌دهد، در حالی که در حسابداری دولتی دارایی‌های ثابت به محض خرید به حساب هزینه منظور شده و انعکاس آن‌ها در صورت وضعیت میسر نیست و بنابراین، این صورت وضعیت نمی‌تواند وضعیت مالی موسسه را در یک تاریخ معین نشان دهد.
- لزوم نگهداری حساب‌های مستقل؛ در حسابداری دولتی، هر منبع مالی یک حساب مستقل محسوب شده و از نقطه نظر حسابداری، همانند یک موسسه مستقل با آن برخورد می‌شود. لزوم نگهداری حساب‌های مستقل موجب می شود که سیستم حسابداری مورد استفاده، متناسب با این ضرورت تغییر کند. بنابراین حسابداری حساب‌های مستقل در دولت با حسابداری بازرگانی دارای تفاوت‌هایی می‌باشد.
- لزوم رعایت کنترل بودجه‌ای؛ در حسابداری دولتی، نگهداری حساب درآمد و هزینه عمد تا به منظور کنترل بودجه مصوب صورت می‌گیرد، و لذا اهمیت کنترل بودجه در سازمان‌های دولتی کمتر از اهمیت اندازه‌گیری سود ویژه در حسابداری بازرگانی نیست. و کنترل بودجه در مؤسسات بازرگانی به اندازه حسابداری مؤسسات دولتی قابل ملاحظه نمی‌باشد.
- تفاوت در مبنای حسابداری؛ در حسابداری دولتی، مبنای نقدی یا نقدی تعدیل شده و یا نیمه تعهدی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در حسابداری بازرگانی به لحاظ رعایت اصل وضعیت هزینه‌های یک دوره از درآمدهای همان دوره، فقط از مبنای تعهدی کامل استفاده می‌گردد. در سیستم نقدی، دریافت و پرداخت وجه، مبنای ثبت درآمد یا هزینه است، در صورتی که در سیستم تعهدی کامل، کسب درآمد یا تحقق هزینه، مبنای ثبت درآمد یا هزینه در دفاتر است و زمان دریافت و پرداخت وجه آن‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
- تفاوت در طریقه ثبت دارایی‌های ثابت؛ در حسابداری دولتی، دارایی‌های ثابت به محض خرید به حساب هزینه منظور می‌گردند. در صورتی که در حسابداری بازرگانی، دارایی‌ها در هنگام خرید به بهای تمام شده به حساب دارایی منظور می‌شوند و سپس به تدریج و بر اساس عمر مفید به حساب هزینه منعکس می‌گردند.
شفافیت بودجه‌ای و نقش حسابداری دولتی
در گزارشگری مالی بخش دولتی، بودجه نقش اساسی دارد و گزارش عملکرد بودجه با هدف پاسخگویی دولت‌ها تهیه می گردد. شفافیت برای این گزارش، یک ویژگی کیفی و با اهمیت می‌باشد. یعنی اطلاعات به گونه‌ای ارائه شود که بتوان با مشاهده آن به عملکرد واقعی دولت پی برد و فعالیت‌های مختلف دولت را ارزیابی نمود. میزان پاسخگویی از دیرباز تحت تأثیر فشار برای پاسخ‌خواهی بوده است. هر اندازه ملت، مجلس، مطبوعات و مجامع حرفه‌ای، پاسخ‌دهی بهتری را خواهان باشند، دولت نیز در ارائه مطلوب‌تر اطلاعات و در نتیجه شفاف‌سازی فعالیت‌هایش کوشاتر خواهد بود.
امروزه، جهانی‌سازی و تأثیری که کشورها از وضعیت مالی برون‌مرزی خود می‌گیرند، مجامع بین‌المللی را نیز به گروه پاسخ‌خواهان اضافه کرده است.
سازمان‌های بین‌المللی با اعمال سیاست‌های تشویقی و تنبیهی (به خصوص در اعطای وام‌ها) می‌کوشند دولت‌ها را موظف به ارائه اطلاعات دقیق و درست از فعالیت‌های مالی‌شان سازند. در این زمینه، بیشترین تأکید روی پیروی از الگوهای هماهنگ بین‌المللی گزارشگری مالی دولت وجود دارد.
پیاده کردن این الگوها نیز به نوبه خود وابستگی کامل به وضعیت حسابداری دولتی هر کشور به عنوان سیستم اطلاعات حسابداری دولت دارد. در زمان‌های دور، بودجه منحصر به دخل و خرج دربار می-شد. به عبارت دیگر، درآمدهای یک کشور، درآمد پادشاه و هزینه‌های آن هزینه پادشاه محسوب می‌شد و خودکامگان نیز هیچ‌گونه لزوم و وظیفه‌ای برای پاسخ‌دهی در مورد دخل و خرج کشور نمی‌دیدند.
نخستین نشانه‌های پاسخ‌خواهی با شورش اشراف انگلستان علیه پادشاه و صدور منشور کبیر (مگنا کارتا) ظاهر شد. مطابق این منشور، پادشاه نمی‌توانست بدون مشورت با اشراف، مالیاتی وضع کند و در مورد چگونگی هزینه شدن مالیات‌ها نیز ملزم به پاسخگویی می‌شد.
پاسخگویی یا حساب‌دهی به معنی پاسخگو بودن یک کارمند، نماینده یا هر کس دیگر درباره وظیفه‌ای که به وی واگذار شده یا کاری که انجام داده است، می‌باشد. ایفای این مسئولیت با استناد به مدارکی می‌باشد که شناسایی فرد انجام دهنده کار را امکان‌پذیر می‌کند. میزان مسئولیت بر اساس وجه نقد، آحاد اموال یا هر معیار از پیش تعیین شده دیگری اندازه‌گیری می‌شود.
برای دولت، مدرک یادشده در بالا، سند بودجه است. وظیفه واگذار شده، اجرای بودجه مصوب مجلس است و پاسخ‌دهی در مورد آن با ارائه گزارش عملکرد سالانه بودجه محقق می‌شود.
منظور از شفافیت بودجه کیفیت اطلاعات بودجه‌ای و قابلیت آن در پاسخگویی بهتر به مردم است. بر اساس یکی از تعاریف، شفافیت بودجه‌ای یعنی: “اطلاعات ارائه شده در رابطه با گزارشات مالی و عملیاتی بودجه به مجلس و مردم، باید کیفیت اجرا و عملکرد دولت را آشکار کند.”، “شفافیت بودجه‌ای پاسخگویی را تقویت می‌کند و بر میزان اعتبار بودجه می‌افزاید. همچنین حمایت عمومی از سیاست‌های کلان اقتصادی را باعث می‌شود.” در نقطه مقابل، مدیریت غیر شفاف بودجه ممکن است به بی-ثباتی، ناکارایی یا تشدید نابرابری منجر شود.
ارتباط حسابداری، بودجه و پاسخگویی
حلقه ارتباطی حسابداری و بودجه، حسابداری دولتی می‌باشد. حسابداران، استانداردهای حسابداری دولتی را برای ارائه خدمات به بودجه و امور مالی دولت تدوین کرده‌اند. در حال حاضر، بودجه در مراحل مختلف تنظیم، تصویب، اجرا و نظارت وابستگی کامل به اطلاعات سیستم حسابداری دولتی دارد، به طوری که می‌توان حسابداری دولتی را حسابداری بودجه‌ای نیز نامید.
استاندارد کنترل بودجه‌ای در حسابداری دولتی، حسابداران را موظف می‌کند تا سیستم اطلاعات مالی دولت را به گونه‌ای مستقر کنند که اعمال نظارت بر درآمدها و هزینه‌های دولت (بودجه) فراهم شود.
چارچوب نظری حسابداری را می‌توان بر اساس پاسخگویی یا تصمیم‌گیری تشریح نمود. در چارچوب مبتنی بر تصمیم‌گیری، هدف حسابداری، فراهم نمودن اطلاعات مفید جهت تصمیمات اقتصادی است، یعنی استفاده‌کنندگان از اطلاعات، شامل سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان و دیگران، با استفاده از صورت‌های مالی بتوانند تصمیمات صحیح در جهت بیشینه ساختن منافع خود بگیرند.
در چارچوب نظری مبتنی بر پاسخگویی، هدف حسابداری ایجاد سیستم مناسب جریان اطلاعات بین حساب ده و حساب خواه است، به طوری که منافع طرفین تا مین گردد. امروزه در زمینه حسابداری دولتی و غیرانتفاعی، چارچوب پاسخگویی است که چیرگی کامل دارد و می‌توان گفت: حسابداری دولتی ابزار پاسخگویی دولت به ملت می‌باشد. و اگر در استانداردهای حسابداری دولتی دقت کنیم این مسئله آشکارا مشخص است.
کاربرد حسابداری دولتی:
- اطلاعات مفید و قابل اعتمادی را برای تعیین و پیش‌بینی ورود، خروج و مانده منابع مالی دولت تهیه و در دسترس مسئولین دستگاه‌های دولتی یا مسئولین ارشد مالی دولت قرار می‌دهد.
- اطلاعات مالی معتبری برای تعیین و پیش‌بینی وضعیت مالی دولت و واحدهای تابعه آن تهیه کرده و در اختیار تصمیم‌گیرندگان قرار می‌دهد.
- اطلاعات لازم و مفیدی را برای بودجه‌بندی، برنامه‌ریزی، جمع‌آوری و پس از قابل استفاده نمودن آن در اختیار مسئولین رده‌های مختلف مدیریت دولتی قرار می‌دهند تا تأثیرات تحصیل و مصرف منابع مالی را در تحقق اهداف عملیاتی دولت بررسی و مورد ارزیابی قرار دهند.
- سیستم حسابداری دولتی ابزار قابل ملاحظه‌ای برای ارزیابی کارایی مدیران اجرایی به حساب می‌آید. سیستم حسابداری دولتی از سیستم بودجه‌بندی پیروی می‌کند و اطلاعات مالی را با اطلاعات مالی قابل پیش‌بینی شده در بودجه مقایسه و به افشای انحرافات مطلوب و یا نامطلوب بودجه می‌پردازد.
- یکی دیگر از موارد استفاده حسابداری دولتی، ایجاد ارتباط صحیح بین واحدهای اجرایی دولت می‌باشد. از طریق سیستم حسابداری دولتی، اطلاعات مالی موردنیاز واحدهای اجرایی دولت تا مین می‌شود و این اطلاعات برحسب نیاز بین واحدهای اجرایی دولت مبادله می‌گردد.
استفاده‌کنندگان حسابداری دولتی:
الف) استفاده‌کنندگان داخل سازمان، مانند:
۱) مسئولین برنامه‌ریزی:
مسئولین برنامه‌ریزی هر سازمان دولتی برای تنظیم هرچه بهتر بودجه سالانه سازمان از اطلاعات مالی واقعی یا عملکرد بودجه استفاده می‌کنند. لذا امور مالی سازمان دولتی اطلاعات واقعی در مورد اجرای بودجه سالانه را در اختیار مسئولین برنامه‌ریزی قرار می‌دهد.
۲) وزیر یا رئیس موسسه:
اطلاعات مالی وزارتخانه یا موسسه به صورت خلاصه در اختیار وزیر یا رئیس موسسه قرار می‌گیرد تا به نحوی از جریان امور مالی سازمان تحت مسئولیت خود مطلع شوند و به ترتیبی بر فعالیت‌های مالی و کارایی مدیران اجرایی نظارت کنند.
۳) مدیران سطوح میانی:
این مدیران متناسب با نیاز از اطلاعات حسابداری و مالی برای برنامه‌ریزی واحد تحت سرپرستی خود استفاده می‌نمایند.
۴) بازرسان و حسابرسان داخلی:
بازرسان و حسابرسان داخلی سازمان دولتی برای ارزیابی تأثیر کنترل‌های مالی و گزارش آن به مقامات مجاز وزارتخانه یا موسسه دولتی از خدمات حسابداری استفاده می‌کنند.
ب) استفاده‌کنندگان خارج از سازمان یا وزارتخانه:
۱) هیات دولت:
هیات دولت جهت نظارت و کنترل سازمان‌های دولتی از اطلاعات مالی و حسابداری استفاده می‌کند.
۲) مجلس:
نظارت پارلمانی در ایران از طریق گزارش تفریغ بودجه که توسط دیوان محاسبات کشور تهیه می‌شود، صورت می‌گیرد. گزارش تفریغ بودجه بر اساس صورت‌حساب عملکرد سالانه بودجه کل کشور تنظیم می‌شود و صورت‌حساب عملکرد سالانه بودجه از تلفیق اطلاعات مالی استخراج شده از صورت‌حساب‌های سالانه دستگاه دولتی حاصل می‌گردد.
بنابراین، نمایندگان مجلس هر کشور از سیستم حسابداری دولتی برای نظارت بر اجرای بودجه سالانه دولت و در نهایت کنترل برنامه‌های مصوب دولت استفاده می‌نمایند.
۳) حسابرسان مستقل:
طبق قانون اساسی، دیوان محاسبات کشور مسئول رسیدگی به حساب‌های وزارتخانه‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی است. و نتیجه این حسابرسی‌ها در گزارش تفریغ بودجه منعکس و به اطلاع نمایندگان مجلس می‌رسد.
بنابراین، حسابرسان دیوان محاسبات کشور به عنوان حسابرس مستقل نیز از حسابداری دولتی در جهت پیشبرد اهداف خود که همان حراست از بیت‌المال است استفاده می‌نمایند.
۴) مردم:
عموم مردم نیز از طریق دسترسی به گزارش تفریغ بودجه که حاصل حسابرسی‌های انجام شده دیوان محاسبات کشور می‌باشد، از چگونگی اجرای بودجه سالانه دولت مطلع می‌شوند. پس عموم مردم نیز از اطلاعات مالی و حسابداری استفاده می‌نمایند.
دیدگاهتان را بنویسید